Tonyukuk’dan başlayarak düşünürlerimiz ağırlıklı olarak nehir kenarlarındaki yerleşimlerden çıkmışlardır. Önemli yerleşimler de hep nehir kenarlarındadır. Nehrin bir kıyısında Belh kenti (Mevlana), diğer kıyısında Tirmiz kenti (Ebu Hanife). Ve daha nice kadim şehirler.
Horasan=Anadolu=Güneşin Doğduğu Ülke. Ceyhun nehrinin bir yanı Tirmiz, diğer yanı Belh. Gazne de nehir kenarında. Seyhun kenarı Tirmiz: Ebu Hanife. Sarı Nehir kenarı: Tonyukuk. Her iki düşünür üzerinde bulundukları bölgelerdeki yoğun Budizmin etkisi de gözlenmektedir. Farklılıkların olduğu ortamlar düşünsel açıdan zenginleşmeyi getirmektedir.
Sıfır taşımızda yeralan Tonyukuk bilgeliği/düşüncesi, Özbekistan kökenli İmamı Azam Ebu Hanife ve İmam Maturidi tarafından devam ettirilmiştir. Güneyimizden Mısır’dan gelen kaynaklar yerine Doğumuzdaki ihmal edilen Orhon-Türkistan düşünce kaynağına yönelmeliyiz. Doğudaki bu ana kaynaklarda temel kavramlarımız, düşünce kodlarımız yeralmaktadır. Maalesef doğumuzdaki bu ana düşünce kaynakları ihmal edilmiştir. Türk Düşüncesi yeniden canlandırılmalıdır.
Türkiye’nin fikri kaynağı; Türkistandır, Tonyukuk-Ebu Hanife- Maturidi-Yesevi- Mevlevi çizgisidir. Hepsi de Türkistan doğumlu bu kuruculardan en sonuncusu Mevlana da noktayı Anadolu’da Rum diyarında koymuş; ardıllarından yine Horasanlı Hacı Bektaş-ı Veli de bu sefer Avrupa’da bir Rumeli fikriyatı yaratmıştır. Kültür devriminin kaynak düşünürleri Türkistan’dadır. Ebu Hanife ile Tonyukuk 7 ve 8.yüzyılların çağdaşlarıdır. Ne kadar Hanefi isek o kadar da Tonyukuki’yiz. İslamiyetin en yaygın amel (fıkıh) tarzı nasıl Hanefilik, itikatta Maturidilik ise; Türk sosyolojisi ve kültürünün temeli Tonyukukilikdir. Çağdaşı ve Soydaşı Ebu Hanife İslam dininin en büyük mezhebinin lideri olmuştu hakkında nice kitaplar yayınlanıp yazdığı kitaplar yorumlanmıştı ama ilk düşünürümüz Tonyukuk mahzun ve yalnız bırakılmıştı.
Mevlana’nın doğum yeri: Belh. Ebu Hanife’nin doğum yeri: Tirmiz. Her iki şehir de Kadim Baktria (Afganistan ve civarı) bölgesindeler. Kaynak: Elmar Holenstein: Felsefe Atlası
Harita: Büyük Horasan Coğrafyası
Mevlana; Afganistan’dan
Yunus; Anadolu’dan
Arabi; Endülüs’den
Ebu Hanife;Özbekistan’dan
GELDİLER
TÜRKİYE’yi aydınlattılar
Mevlana’nın doğum yeri olan BELH, Afganistan ve Ebu Hanife’nin doğum yeri olan TİRMİZ, Özbekistan arasındaki mesafe çok yakın.
Mevlevihaneler Coğrafyası (Kaynak: Der-i Saadet)
Harita: İstanbul Mevlevihaneleri (Kaynak: Der-i Saadet)
